Ιστορία Μουσείου
Το αρχοντικό
Το Αρχοντικό Πηχεών, όπως είναι ευρύτερα γνωστό, βρίσκεται στην συνοικία Ντολτσό της πόλης, στο παραδοσιακό “πυρήνα” της παλαιάς πόλης της Καστοριάς, και κοντά στην ομώνυμη πλατεία Ντολτσού. Πρόκειται για ένα διώροφο κτήριο του 18ου αιώνα χαρακτηρισμένο ως μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού με μεγάλη ιστορική αξία.
Είναι ένα από τα πρώτα αρχοντικά που χαρακτηρίστηκαν διατηρητέα μνημεία το 1965. Χτίστηκε από την οικογένεια Παπάζογλου, πεθερικά του Αναστάσιου Πηχιών. Έχει στο εσωτερικό του μια σταυρόσχημη σάλα που σύμφωνα με τον καθηγητή Νικόλαο Μουτσόπουλο, αποτελεί δείγμα του τρίτου τύπου αρχοντικού σπιτιού, ενώ παλαιότερα είχε ακόμα έναν όροφο που καθαιρέθηκε.
Στο Αρχοντικό Πηχεών διαδραματίστηκαν σημαντικές στιγμές από την δράση του εκπαιδευτικού και αγωνιστή Αναστασίου Πηχεών, αλλά και από την δράση της νέας Φιλικής Εταιρίας (αρχικά Εθνική Επιτροπή) στο τέλος του 19ου αιώνα.
Η αποκατάσταση
και η ίδρυση του μουσείου
Η δημιουργία ενός μουσείου αφιερωμένο στην ιστορία του μακεδονικού ελληνισμού στην Καστοριά αποτελούσε επιδίωξη πολλών ετών. Για αυτόν τον λόγο, το 1993, συστάθηκε ο σύλλογος Φίλων Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, με σκοπό να συμβάλει στην επίτευξη της ανέγερσης του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα. Η σημασία της ανέγερσης του μουσείου, οφείλεται ότι η πόλη της Καστοριάς αποτελούσε κέντρο επιχειρήσεων την κρίσιμη περίοδο πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους στον χώρο της Δυτικής Μακεδονίας, και ιδιαίτερα στις περιοχές της Καστοριάς και της Φλώρινας.
Το κτήριο ανήκε στους απογόνους της οικογένειας του Αναστασίου Πηχιών που το παραχώρησε αρχικά στο Υπουργείο Πολιτισμού το 1972 με σκοπό την ίδρυση Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα. Όμως η απραξία της ελληνικής πολιτείας, ανάγκασε την οικογένεια Πηχιών, να επαναδιεκδικήσει το αρχοντικό, πράγμα που επέτυχε. Αργότερα η οικογένεια, παραχώρησε το κτήριο με δεύτερη δωρεά, στον Δήμο Καστοριάς με την υποχρέωση να γίνουν οι απαραίτητες εργασίες σε βάθος πενταετίας.
Το 1999, το Υπουργείο Πολιτισμού εγκρίνει την μελέτη αποκατάστασης του αρχοντικού και της μετατροπής του σε μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, με τα έργα να ξεκινούν το ίδιο έτος. Φορέας υλοποίησης ήταν ο δήμος Καστοριάς με την χρήση χρηματοδοτικού προγράμματος του Β’ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης που εξασφάλισε η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καστοριάς. Την εποπτεία είχε η 11η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Τα έργα περιελάμβαναν εργασίες για την αποκατάσταση και επανάχρηση του αρχοντικού αναδεικνύοντας τα τυπολογικά και μορφολογικά του χαρακτηριστικά, διατηρώντας παράλληλα τη δομοστατική του οργάνωση. Επίσης υλοποιήθηκαν αρχιτεκτονικές επεμβάσεις που αποσκοπούσαν στη βελτίωση των λειτουργικών αναγκών του κτιρίου και στον εκσυγχρονισμό του με σκοπό την εύρυθμη λειτουργία του μουσείου.
Έπειτα από την ολοκλήρωση των δομικών παρεμβάσεων, ο Δήμος Καστοριάς παραχώρησε το 2005 το κτήριο στον Σύλλογο Φίλων Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα με χρονικό ορίζοντα 30 χρόνων, ώστε να με τις κατάλληλες συμπληρωματικές εργασίες και παρεμβάσεις, να μετατραπεί το αρχοντικό σε μουσειακό χώρο. Το 2008, η ίδρυση του μουσείου επιτευχθεί με την συμπληρωματική χρηματοδότηση του ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου. Τα έργα αφορούσαν τις τελικές εργασίες μετατροπής του αναστηλωμένου αρχοντικού σε μουσειακό χώρο. Το μουσείο εγκαινιάστηκε στις 23 Μαΐου 2010 και λειτουργεί υπό την εποπτεία του Συλλόγου Φίλων Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα.
